Ատոմի միջուկի կառուցվածքը

լուծում
ա) 6 – 3 = 3
բ) 64 – 29 = 35
գ) 108 – 47 = 61
դ) 207 – 82 = 125

լուծում
17 – 10 = 7

նեյտրոնը

14 – 7 = 7

2.5 անգամ

լուծում
235 – 92 = 143

լուծում
56 – 26 = 30

Ատոմային էներգիա և ազդեցությունը կենդանի օրգանիզմի վրա

Միջուկային էներգիան ատոմային միջուկներում պարունակվող էներգիան է և թողարկվում է միջուկային ռեակցիաների և ռադիոակտիվ քայքայման ժամանակ։ Բնության մեջ միջուկային էներգիան արտազատվում է աստղերում, և այն օգտագործվում է մարդկանց կողմից հիմնականում միջուկային զենքի և միջուկային էներգիայի, մասնավորապես ատոմակայաններում:

Ատոմի Բորի մոդելը դրական լիցքավորված միջուկ է, որտեղ կենտրոնացած է ատոմի գրեթե ողջ զանգվածը (այն բաղկացած է նեյտրոններից և պրոտոններից), շրջապատված շատ թեթև բացասական լիցքավորված մասնիկների (էլեկտրոնների) մի քանի թաղանթներով։ Ատոմի չափը պարզվում է, որ գտնվում է անգործության կարգի վրա (10^-10 մ), մինչդեռ միջուկի չափը տատանվում է մեկից մի քանի ֆերմի (10^-15 մ), այսինքն, կորիզը 100,000 անգամ ավելի փոքր է քան ատոմ.

Միջուկները կազմող նուկլոններն ունեն համեմատաբար փոքր զանգված (մոտ 1 ամու), պրոտոնի էլեկտրական լիցքը դրական է, իսկ նեյտրոնը լիցքավորված չէ։ Հետևաբար, եթե հաշվի առնենք միայն էլեկտրամագնիսական և գրավիտացիոն ուժերի գոյությունը, ապա միջուկը կլինի անկայուն (հավանաբար լիցքավորված մասնիկները կվանեն, կկործանեն միջուկը, իսկ նուկլոնների զանգվածները բավականաչափ մեծ չեն, որպեսզի գրավիտացիան հակազդի Կուլոնի վանմանը): ինչը անհնարին կդարձներ նյութի գոյությունը։ Նյութի գոյության ակնհայտ փաստից հետևում է, որ մոդելին անհրաժեշտ է ավելացնել երրորդ ուժ, որը կոչվում է ուժեղ փոխազդեցություն (խստորեն ասած՝ ուժեղ փոխազդեցությունը չէ, որ գործում է հիմնականում միջուկի նուկլոնների միջև. , բայց մնացորդային միջուկային ուժերը, որոնք առաջացել են ուժեղ փոխազդեցությունից): Այս ուժը, մասնավորապես, պետք է լինի շատ ինտենսիվ, գրավիչ շատ կարճ հեռավորությունների վրա (միջուկի չափի չափի հեռավորությունների վրա) և վանող նույնիսկ ավելի կարճ հեռավորությունների վրա (նուկլոնի չափի չափով), կենտրոնական հեռավորությունների որոշակի տիրույթ՝ կախված սպինից և անկախ նուկլոնի տիպից (նեյտրոններ կամ պրոտոններ):

Ազդեցությունը կենդանի օրգանիզմի վրա

Միջուկային ճառագայթումը կարող է վնասակար լինել կենդանի օրգանիզմների համար։

Կան տարբեր եղանակներ, որոնցով միջուկային ճառագայթումը կարող է վնասել օրգանիզմներին: Երբ պատկերացնում ենք, թե ինչպես միջուկային ճառագայթումը կարող է վնասել կենդանի օրգանիզմներին, պետք է հաշվի առնել բազմաթիվ գործոններ:

Որոշ գործոններ, որոնք պետք է հաշվի առնել, ներառում են հետևյալը.

• միջուկային ճառագայթման միջոցով վնաս պատճառելու ուղիները,
• օրգանիզմի այն մասերը, որոնք կարող են վնասվել միջուկային ճառագայթումից,
• և միջուկային ճառագայթման քանակությունը, որին ենթարկվում է օրգանիզմը:

Եկեք նախ դիտարկենք միջուկային ճառագայթման միջոցով վնաս պատճառելու ուղիները:

Միջուկային ճառագայթումը բաղկացած է մասնիկներից (ալֆա և բետա ճառագայթում) և էլեկտրամագնիսական ալիքներից (գամմա ճառագայթում):

Այս բոլոր տեսակի ճառագայթները կարող են էներգիա փոխանցել քայքայվող ատոմային միջուկից մեկ այլ օբյեկտ: Այն վնասը, որը կարող է պատճառել միջուկային ճառագայթումը, պայմանավորված է միջուկային ճառագայթման միջոցով էներգիայի այս փոխանցմամբ:

Կենդանի օրգանիզմներ դիտարկելիս օգտակար է հիշել, որ այդպիսի օրգանիզմները կազմված են բջիջներից։

Կենդանու բջիջները ներկայացված են հետևյալ նկարում.

Կտրված գիծը ցույց է տալիս մեկ բջիջ:

Միջուկային ճառագայթման հետևանքով բջջի էներգիայի երկու հիմնական փոխանցումները հետևյալն են.

• ջերմային էներգիա
• և քիմիական էներգիան։

Հետևյալ աղյուսակը ցույց է տալիս երկու հիմնական ուղիները, որոնց միջոցով էներգիայի փոխանցումը դեպի բջիջ միջուկային ճառագայթման միջոցով կարող է ազդել բջջի վրա, և ինչպես դա կարող է ազդել բջիջներից կազմված օրգանիզմի վրա:

	Ջերմային էներգիայի փոխանցում	Քիմիական էներգիայի փոխանցում
Ազդեցությունը բջիջի վրա	Այն առաջացնում է էներգիայի ցրում։	Այն առաջացնում է քիմիական ռեակցիաներ։
Ազդեցությունը օրգանիզմի վրա	Այն առաջացնում է ճառագայթային այրվածքներ:	Այն առաջացնում է ճառագայթային թունավորում։
Էֆեկտների նկարագրությունը	Այն ունի այնպիսի ազդեցություն, ինչպիսին է արևայրուքը։ Ճառագայթային այրվածք կարող է առաջանալ նաև մաշկի տակ գտնվող մարմնի մասերում, ոչ միայն մաշկի վրա:	Որոշ քիմիական ռեակցիաներ կարող են փոխել բջիջների բնականոն գործունեությունը, ինչպես, որ թունավորները կարող են ազդել բջիջների վրա: Ճառագայթային թունավորման ախտանշաններն են՝ կուրություն, մազաթափություն, ներքին արյունահոսություն

Միջուկային ճառագայթումը կարող է էներգիա փոխանցել օրգանիզմի ցանկացած մասի, որը ճառագայթումը կլանված է:

Հետևյալ նկարը ցույց է տալիս, թե ինչպես միջուկային ճառագայթումը կարող է կլանվել մարդու մարմնի տարբեր մասերի կողմից:

Միջուկային ճառագայթման որոշ տեսակներ չեն կարող թափանցել մաշկը և ներծծվում են մաշկի կողմից:

Միջուկային ճառագայթման որոշ տեսակներ կարող են ուղղակիորեն ներթափանցել մաշկ և այդպիսով ներծծվել ներքին օրգանների կողմից:

Ցանկացած տեսակի ճառագայթ արձակող ռադիոակտիվ օբյեկտը կարող է պատահաբար կուլ տալ կամ շնչել, ինչը թույլ է տալիս միջուկային ճառագայթումը ներծծվել մարմնի ներսում:

Միջուկային ճառագայթումը, որը կլանում է օրգանիզմի այն մասերը, որոնք պարունակում են կենսական օրգաններ (օրինակ՝ թոքերը կամ լյարդը), կարող է վնասել այդ օրգաններին։ Այս օրգաններին հասցված վնասը կարող է մահացու լինել օրգանիզմի համար՝ հանգեցնելով օրգանիզմի մահվան կամ օրերի ընթացքում ժամեր։

Առաջադրանք՝ «Ատոմի միջուկի կառուցվածը» 03․04-14․04 2024

Թեմատիկ հարցեր և խնդիրներ

1. Ո՞րն է բնական ճառագայթաակտիվության էությունը:

Բնական ճառագայթաակտիվությամբ օժտված են այն տարրերը, որոնք կարողանում են ինքնակամ ճառագայթահարվել։

2. Ինչպե՞ս է հայտնագործվել բնական ճառագայթաակտիվության երևույթը:

Մի անգամ ամպամած եղանակի պատճառով, Անրի Բեքերելը ուրանի աղի նմուշները, առանց արևի լույսով ճառագայթահարելու, պահեց մութ դարակում։ Մի քանի օր անց դարակում դրված լուսազգայուն թիթեղի վրա տեսավ ուրանի աղի նույն սևացումները։ Այս ամենից էլ եզրակացրեց, որ ուրանն օժտված է ինքնակամ ճառագայթահարվելու։

3. Ի՞նչն է բնութագրական ճառագայթաակտիվության երևույթի համար:

Երբ տեղի է ունենում ճառագայթաակտիվության երևույթ, այն ժամանակ անջատվում է էներգիա և մեծ կարգաթիվ ունեցող միջուկները փոխակերպվում են ավելի փոքր կարգաթիվ ունեցող միջուկների։

4. Ո՞ր տարրերն են օժտված բնական ճառագայթաակտիվությամբ:

Բնական ճառագայթաակտիվությամբ օժտված են՝ ուրան, թորիում, պոլոնիում և ռադիում տարերը։

5. Ի՞նչ է ալֆա մասնիկը, թվարկել նրա բնութագրերը:

Քիչ շեղված փունջը կոչվում է α-ճառագայթում՝ 0,5մմ ալյումինի շերտն ամբողջությամբ կլանում է α-ճառագայթումը։

6. Ի՞նչ է բետտա մասնիկը, թվարկել նրա բնութագրերը:

Մյուս չշեղված փունջը կոչվում է β-ճառագայթում՝ 0,5մմ ալյումինի շերտով β-ճառագայթն անցնում է արարգել, 1մմ հաստությամբ կապարի կամ 5մմ հաստությամբ ալյումինի շերտերը β-ճառագայթումն ամբողջությամբ կլանում է։

7. Ի՞նչ է գամմա մասնիկը թվարկել նրա բնութագրերը:

Չշեղված փունջը կոչվում է γ-ճառագայթում՝ 0,5մմ ալյումինի շերտով γ-ճառագայթն անցնում է արարգել, 1մմ հաստությամբ կապարի կամ 5մմ հաստությամբ ալյումինի շերտերը γ-ճառագայթը անցնում է առանց նկատելի թուլությամբ, իսկ 5սմ հաստությամբ կապարի շերտով γ-ճառագայթը չի անցնում։

8. Ինչո՞վ է պայմանավորված ճառացայթաակտիվության ազդեցությունը  օրգանիզմի վրա:

Ճառագայթաակտիվությունը խթնաում է օրգանիզմում բջիջների գործունեության վատթարացմանը և խախտմանը։

9. Ի՞նչ է ճառագայթման կլանված բաժնեչափը և ինչ միավորով է չափվում  այն:

Ճառագայթման կլանված էներգիայի հարաբերությունը ճառագայթահարված նյութի զանգվածին, կոչվում է ճառագայթման կլանված բաժնեչափ։ Այն չափում են գրեյներով (Գր)։

10. Ի՞նչ է ճառագայթման բնական ֆոնը:

Ճառագայթման բնական ֆոնը տիեզերքի ճառագայթներն են և շրջապատող միջավայրի ճառագայթաակտիվությունը։

11. Ճառագայթման ո՞ր բաժնեչափն է մահացու մարդու համար:

Մարդու համար մահացու է 3÷5 Գր ճառագայթման բաժնեչափը։

12. Մարդու ո՞ր օրգան-համակարգերն են հատկապես խոցելի  ճառագայթահարման նկատմամբ:

Հատկապես խոցելի են ճառագայթահարման նկատմամաբ մարդու կարմիր ողնուղեղը և արյունաստեղծ համակարգը։

13. Ի՞նչ օգտակար ազդեցություն ունի փոքր բաժնեչափով  ճառագայթահարումը:

Քաղցկեղի բուժման ընթացքում օգտագործում են γ-ճառագայթը, քանի որ արագ բազմացող բջիջներն ավելի զգայուն են, քան սովորական բջիջները։

14. Ինչպիսի՞ն են ատոմների և միջուկների բնութագրական չափերը:

Ատոմի միջուկը ատոմից 100000 անգամ փոքր է։

15. Ի՞նչ կառուցվածք ունի միջուկը:

Միջուկը կազմված է պրոտոններից և նեյտրոններից։

16. Նշել պրոտոնի և նեյտրոնի բնութագրերը:

Նեյտրոնների համեմատ պրոտոններն ունեն լիցք։

17. Որքա՞ն է միջուկում պրոտոնների թիվը:

Պրոտոնների թիբը միջուկում նշանակում են Z տառով։

18. Ո՞ր մեծությունն են անվանում միջուկի զանգվածային թիվ:

Միջուկի զանգվածային թիվն անվանում են A տառով։

19. Որքա՞ն է միջուկում նեյտրոնների թիվը:

Միջուկում նեյտրոննների թիվը նշանակում են N տառով։

20. Ի՞նչ է մեկ զ.ա.մ.-ը:

Պրոտոնների և նեյտրոնների զանգվածներն արտահայտվում են զ․ա․մ․-ով՝ զանգվածի ատոմային միավորով։

21. Օգտվելով Մենդելեեվի քիմիական տարրերի աղյուսակից որոշել ոսկու ատոմի զանգվածը՝ կիլոգրամներով։

Ոսկու հարաբերական ատոմական զանգված – 196,97

196,97 _* 1,66057 = 327,0824729 _* 10-27կգ

22. Ի՞նչ է իզոտոպը։ Ջրածնի ինչ իզոտոպներ գիտեք:

Այն քիմիական տարրերը, որոնք ունեն նույն քանակի պրոտոններ, սակայն տարբեր ատոմային զանգված ունեցող միջուկները կոչվում են իզոտոպներ։ Ջրածնի իզոտոպի դեյտերիում և իզոտոպ տրիտիում։

9֊րդ դասարան Ինքնաստուգում

1.Ին՞չ է ոսպնյակը: Ոսպնյակների ին՞չ տեսակներ գիտեք:

թափանցիկ միասեռ նյութից կազմված դետալ, որը երկու կողմից սահմանափակված է լույսի ճառագայթները բեկող ողորկ մակերևույթներով։

Ոսպնյակների ին՞չ տեսակներ գիտեք։

• Դիֆուզային ոսպնյակ
• Ֆրենելի ոսպնյակ
• Լյունբերգի ոսպնյակ
• Կոնտակտային ոսպնյակներ
• Խոշորացույց
• Մագնիսական ոսպնյակ
• Կիզակետ (Ֆիզիկա)
• Օպտիկական համակարգեր
• Օպտիկական սարքավորումներ

2. Որ ուղիղն են անվանում ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցք:

Օպտիկական առանցքը դա այն առանցքն է որը ոսպնյակի գնդային մակեևութները միացնում է ուղղին։

3. Որ ոսպնյակներն են կոչվում ուռուցիկ. և որ ոսպնյակները՝ գոգավոր:

Այն ոսպնյակները որոնց միջին մասը ավելի հաստ է քան եզրը կոչվում են ուռուցիկ ոսպնյակներ։

4. Ինչ է բարկ ոսպնյակը: Որ կետն են անվանում ոսպնյակի օպտիկական կենտրոն: Ինչ հատկությամբ է այն օժտված:

Ոսպնյակը անվանում են բարակ ,եթե նրա հաստությունը շատ փոքր է մակերևույթների շառավիղներից։ Բարակ ոսպնյակի և գլխավոր օպտիկական առանցքի հատման O կետը կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական կենտրոն։

5. Ինչով են իրարից տարբերվում հավաքող և ցրող ոսպնյակները:

Երբ ոսպնյակի անցած ճառագայթները հավաքվում են մի կետում կոչվում են հավաքող ոսպնյակներ։ Իսկ երբ ոսպնյակի անցած ճառագայթները ցրվում են տարբեր տեղեր դրանք կոչվում են ցրող ոսպնյակներ։

6. Որ կետն է կոչվում հավաքող ոսպնյակի կիզակետ: Իսկ ցրող ոսպնյակի կեղծ կիզակետ?

Այն կետը, որը ընկած է ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցքի վրա կոչվում է հավաքող ոսպնյակի կիզակետ։ Ցրող ոսպնյակներինը անվանում են կեղծ կիզակետ։

7. Ինչ է ոսպնյակի կիզակետային հեռավորությունը: Ինչով են տարբերվում հավաքող և ցրող ոսպնյակների կիզակետային հեռավորությունները:

Ոսպնյակի կիզակետային հեռավորությունը դա նրա օպտիկական կենտրոնից մինչև գլխավոր կիզակետ ընկած հեռավորությունն է։ Իսկ տարբերությունը կայանում է նրանում որ հվաքող ոսպնյակների կիզակետային հեռավորությունը գտնվում է դիմացը իսկ ցրողներինը հետևում։

8. Որ մեծությունն է կոչվում ոսպնյակի օպտիկական ուժ: Ինչ միավորով է այն արտահայտվում, և ինչպես է արտահայտվում այդ միավորը:

Ոսպնյակի օպտիկական ուժ են անվանում կիզակետային հեռավորության հակադարձ մեծությունը։ Օպտիկական ուժի միավորը դիոպտիրան է(1 դպտր)։

9. Առարկայի բարձրությունը 70 սմ է, իսկ նրա պատկերի բարձրությունը 52 սմ: Որքա՞ն է ոսպնյակի գծային խոշորացումը:

h = 70 սմ
H = 52 սմ
Γ = H/h = 52/70 = 0,74

10.Որքա՞ն է 0.8 մետր բարձրությամբ առարկայի պատկերի բարձրությունը, եթե ոսպնյակի գծային խոշորացումը 2.5 է: Պատասխանը գրել տասնորդականի ճշտությամբ:

h = 0,8 մ
H-?
Г = 2,5
H = 2,5 × 0,8 = 2,0մ
Պատ՝. 2,0մ։

9-րդ դասարան Առաջադրանք

1. Որոշեք ցրող ոսպնյակի օպտիկական ուժը, եթե նրա կեղծ կիզակետը գտնվում է ոսպնյակից 200 սմ հեռավորության վրա:  

F = 200 սմ
D = 1/F

1/200 = 1/2 = 0,5

2. Ոսպնյակի օպտիկական ուժը 2 դպտր է: Ինչպիսի՞ ոսպնյակ է այն՝ հավաքող, թե՞ ցրող: Որքա՞ն է նրա կիզակետային հեռավորությունը:

D = 2 դպտր
F = 1/D = 1/2 = 0,5 մ

Կիզակետային հեռավերությունը հավաքող է, քանի որ այն դրական է։

3. Ինչպիսի՞ն է ապակե երկգոգավոր ոսպնյակը:

• ցրող
• իրական
• կեղծ
• հավաքող

4. Ինչպե՞ս է կոչվում այն կետը, որում ոսպնյակում բեկվելուց հետո հավաքվում են հավաքող ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցքին զուգահեռ ճառագայթները: 

Ոսպնյակի գլխավոր կիզակետ

5. Առարկայի բարձրությունը 70 սմ է, իսկ նրա պատկերի բարձրությունը 52 սմ: Որքա՞ն է ոսպնյակի գծային խոշորացումը:

h = 70 սմ
H = 52 սմ

Γ = H/h = 52/70 = 0,74

6. Որքա՞ն է 0.8 մետր բարձրությամբ առարկայի պատկերի բարձրությունը, եթե ոսպնյակի գծային խոշորացումը 2.5 է: Պատասխանը գրել տասնորդականի ճշտությամբ:

H = 0,8 մ
Γ = 2,5

h = H/Γ = 0,8/2,5 = 0,32 մ

7.Առարկայի բարձրությունը 75 սմ է, իսկ նրա պատկերի բարձրությունը 56 սմ: Որքա՞ն է ոսպնյակի գծային խոշորացումը:

h = 75 սմ
H = 56 սմ

Γ = H/h = 56/75 = 0,75

8. Որքա՞ն է 1,1 մետր բարձրությամբ առարկայի պատկերի բարձրությունը, եթե ոսպնյակի գծային խոշորացումը 3,5 է: Պատասխանը գրել տասնորդականի ճշտությամբ:

H = 1,1 մ
Γ = 3,5

h = H/Γ = 1,1/3,5 = 0,3 մ

9.Առարկայի պատկերի բարձրությունը ցրող ոսպնյակում 53 սմ է, իսկ ոսպնյակի գծային խոշորացումը 0,6: Որքա՞ն է այդ առարկայի բարձրությունը:

H = 53 սմ
Γ = 0,6

h = H/Γ = 53/0,6 = 88,3 սմ

Առաջադրանք

1. Օդից թափանցիկ միջավայր անցնելիս լույսի արագությունը նվազում է 43 %-ով: Որոշեք այդ միջավայրի բեկման ցուցիչը:

Պատասխանը գրեք հարյուրերորդականի ճշտությամբ:

((3 _* 10 ^ 8)) / 100 = 3 _* 10 ^ 6
3 _* 10⁶ _* 57 = 1.71 _* 10⁸
n = c / v
(3 _* 10⁸) / (1.71 _* 10⁸) = 100 / 57
n = 100 / 57

2. Լուսային ճառագայթի անկման անկյունը 49° է, իսկ բեկման անկյունը՝ 28°

Որոշեք լույսի տարածման արագությունը երկրորդ միջավայրում, եթե առաջին միջավայրում այն 3⋅108մ/վ է:

Հաշվի առեք, որ sin ֆունկցիայի աղյուսակային արժեքները այդ անկյունների դեպքում համապատասխանաբար հավասար են՝

sin49° = 0.755 և sin28° = 0.469

A = 49
B = 28
sinA : sinB = V1 : V2 = 0.755 : 0.469 = 1.609

Պատասխանը գրեք հարյուրերորդականի ճշտությամբ:

Լույսի բեկման օրենք

Առաջադրանքներ․

1․ Լուսային ճառագայթի անկման անկյունը 41° է, իսկ բեկման անկյունը՝ 31°։ Որոշեք լույսի տարածման արագությունը երկրորդ միջավայրում, եթե առաջին միջավայրում այն 3⋅10⁸մ/վ է: Հաշվի առեք, որ sin ֆունկցիայի աղյուսակային արժեքները այդ անկյունների դեպքում համապատասխանաբար հավասար են՝ sin41°=0.656 և sin31°= 0.515

Պատասխանը գրեք հարյուրերորդականի ճշտությամբ:

α = 41
β = 31

sinα / sinβ = V1 / V2
V2 = V1 _* sinβ : sinα = 3⋅10⁸ * 0,515/0,656 = 3⋅10⁸ * 0,78

2․ Ի՞նչ ճանապարհ կանցնի լուսային ճառագայթը 1· 10⁻⁸ վայրկյանում` մի հեղուկում, որի բեկման ցուցիչը 1.38 է: Լույսի արագությունը վակումում հավասար է 3⋅10⁸ մ/վ:

Պատասխանը գրել տասնորդական թվի ճշտությամբ:

S = cnt = 3⋅10⁸ _* 1,4 _* 3 _* 10 – ⁸ = 4,2մ
S = 4,2մ

3․ Որոշեք սպիրտի մեջ լուսային ճառագայթի տարածման արագությունը, եթե սպիրտի բեկման ցուցիչը 1.36 է, իսկ վակումում լույսի տարածման արագությունը՝ c=3⋅10⁸ մ/վ:

Պատասխանը գրեք հարյուրերորդականի ճշտությամբ:

4․ Երկու միջավայրերի բաժանման սահմանին 42° անկյան տակ ընկնող ճառագայթը մասամբ անդրադառնում է: Գտեք լույսի բեկման անկյունը, եթե բեկված ճառագայթը անդրադարձած ճառագայթի հետ կազմում է 103° անկյուն:

∠AOB = 42°
∠DOE = 103°
__________

α = 90 – 42 = 58°
γ = α = 58°
β = 180° – ∠AOB – γ = 180° – 42° – 58° = 80°

5․ Լուսային ճառագայթը բեկվում է անցնելով երկու միջավայրի բաժանման սահմանով: Ճառագայթի անկման անկյունը 30° է, իսկ բեկման անկյունը՝ 45°: Որոշեք առաջին միջավայրի բեկման ցուցիչը, եթե երկրորդ միջավայրի բեկման ցուցիչը 2 է։

α = 30°
β = 45° sinα / sinβ = n₂ / n₁
n₂ = 1,4
————
n₁ – ?

n₁ = (n_{2 *} sinβ) / sinα = (1,4 _* √2/2) / 0,5 = 1,4 _* 1,4/2 _* 0,5 = 1,96
n₁ = 1,96

Տնային աշխատանք

1. Ընկնող և անդրադարձած ճագայաթների միջև կազմած անկյունը 144° է:
Որքա՞ն է ընկնող ճառագայթի և հայելու միջև կազմած անկյունը:

144 : 2 = 72°

2. Ընկնող լուսային ճառագայթը անդրադարձնող մակերևույթի հետ կազմում է 60° անկյուն: Ինչի՞ է հավասար ընկնող և անդրադարձող ճառագայթների միջև կազմած անկյունը:

60 _* 2 = 120°

3. Տղան կանգնած է հայելու դիմաց, նրանից 0.8 մ հեռավորության վրա:
Որքա՞ն է տղայի և իր պատկերի միջև հեռավորությունը:

0.8 × 2 = 1.6մ

4. Մոմը գտնվում է հարթ հայելուց 80 սմ հեռավորության վրա:
Որքա՞ն կդառնա մոմի և նրա պատկերի միջև հեռավորությաւնը, եթե մոմը 10 սմ-ով մոտեցվի հայելուն:

80 – 10 = 70 սմ
70 × 2 = 1.4մ

Լույս՝ Լույսի տարածումը համասեռ միջավայրում

1․ Ին՞չ է լույսը։

ֆիզիկական օպտիկայի մեջ՝ մարդու աչքով ընկալվող էլեկտրամագնիսական ճառագայթումը։

2․ Ին՞չ է լույսը ըստ նյուտոնի։

Լույսը կազմված է փոքրիկ մասնիկներից՝ կորպուսկուլներից, որոնք լուսատու մարմինը առաքում է բոլոր ուղղություններով՝ ճառագայթների երկայնքով:

3․ Ին՞չ է լույսը ըստ Հյուգենսի։

Լույսը առաձգական ալիք է՝ լույսի աղբյուրից հեռացող համակենտրոն գնդոլորտների տեսքով:

4․ Ին՞չ է անվանում լույսի աղբյուր։

Տեսանելի տիրույթում ճառագայթող մարմնին անվանում են լույսի աղբյուր:

5․ Ին՞չ է անվանում լույսի կետային աղբյուր։

Եթե լույսի աղբյուրի չափերը շատ փոքր են մինչև լուսավորվող մարմին ընկած հեռավորության համեմատ, ապա այն անվանում են լույսի կետային աղբյուր: 

6․ Քան՞ի խմբի են բաժանվում լույսի աղբյուրները։

Լույսի աղբյուրները բաժանվում են նաև բնական և արհեստական աղբյուրների:

7․ Թվարկել արեստական և բնական լույսերը։

Լույսի բնական –  աղբյուրներն են՝ Արեգակը, աստղերը, կայծակը, լուսատիտիկը և այլն:

Լույսի արհեստական – աղբյուրներն են՝ ջերմային աղբյուրները (շիկացման լամպ, գազայրիչի բոց, մոմի լույս և այլն) և ոչ ջերմային աղբյուրները (ցերեկային լույսի լամպ, լուսադիոդ, լազեր, հեռուստացույցի կամ համակարգչի էկրան):

8․ Ձեվակերպել լույսի անդրադարձման օրենքը։

Լույսի արտացոլման օրենքն ասում է. Անդրադարձված ճառագայթը գտնվում է անկման հարթությունում: Անկման անկյունը հավասար է անդրադարձման անկյան (α= γ):

9․ Ին՞չ է աստվերը և կիսաստվերը։

Ստվերն այն տեղն է, որտեղ չի ընկնում լույսի աղբյուրի լույսը:

Եթե լույսի կետային աղբյուրի փոխարեն օգտագործվի ավելի մեծ չափեր ունեցող աղբյուր՝ լամպ, ապա հստակ ստվերի փոխարեն լուսավորված ֆոնին կստանանք ստվեր և կիսաստվեր:

10․ Ինչպես և ենբ են առաջանում արևի և լուսինի խարավարումը։

Արևի խավարումն առաջանում այն դեպքում, երբ Լուսինը՝ Երկրի շուրջը իր պտույտի ժամանակ, ամբողջովին կամ մասնակիորեն ծածկում է Արեգակը:

Իսկ, երբ Լուսինն է հայտնվում Երկրագնդի առաջացրած ստվերի կոնի մեջ, ապա տեղի ունենում Լուսնի խավարում:

9-րդ դասաարն` Առաջադրանք 2023թ․

1․ Ի՞նչ ջերմաքանակ կանջատվի 100 վ-ում 25 Օմ դիմադրություն ունեցող մետաղե պարույրում, եթե այն միացված է 120 Վ լարման ցանցին:

t=100 վ,
R=25 Օմ,
U=120 Վ
______
I = U / R = 120 / 25 = 4.8 Ա
A = I _* U _* t= 4.8120100 = 57600 Ջ
Պատ․՝ A = 57600 Ջ

2․ Ջեռուցիչ տարրի դիմադրությունը 200 Օմ է, նրանով անցնող հոսանքի ուժը՝ 0.6 Ա:
Ի՞նչ ջերմաքանակ կանջատվի նրանում 10 վ-ի ընթացքում:

R = 200 Օմ, I = 0.6 Ա, t = 10 վ
U= I/R = 0.6200 = 120 Վ
A = I _* U _* t = 0.612010 = 720 Ջ
Պատ․՝ A = 720 Ջ

3․ Շղթայի տեղամասում միմյանց հաջորդաբար միացված են R₁=20 Օմ և R₂=80 Օմ դիմադրություններով ռեզիստորներ: Տեղամասի ծայրերում լարումը 200 Վ է: 2 րոպեի ընթացքում ի՞նչ ջերմաքանակ կանջատվի հաղորդիչներից յուրաքանչյուրում:

R₁=20 Օմ,
R₂=80 Օմ,
U=200 Վ,
t=2 ր=120 վ
R = R₁ + R₂ = 20 + 80 = 100 Օմ
I = U / R = 200 / 100 = 2 Ա
A= I _* U _* t = 2 _* 200 _* 120 = 48000 Ջ
Պատ․՝ A = 48000 Ջ:

4․ Նույն չափերի 0.1 Օմ⋅մմ²/մ  տեսակարար դիմադրությամբ երկաթե և 1.1 Օմ⋅մմ²/մ տեսակարար դիմադրությամբ նիքրոմե հաղորդալարերը միացված են շղթային հաջորդաբար: Ինչի՞ է հավասար նույն ժամանակամիջոցում առաջին և երկրորդ հաղորդալարերում անջատված ջերմաքանակների հարաբերությունը:

ρ₁ = 0.1Օմ⋅մմ²/մ,
ρ₂ = 1.1 Օմ⋅մմ²/մ,
t₁ = t₂

ρ = ρ₂ / ρ₁ = 1.1 / 0.1 = 11 Օմ⋅մմ²/մ

5․ Էլեկտրական արդուկի 0.017 Օմ⋅մմ²/մ տեսակարար դիմադրությամբ պղնձե սնուցող հաղորդալարի երկարությունը 2 մ է, լայնական հատույթի մակերեսը՝ 1.5մմ²։ Որքա՞ն ջերմաքանակ կանջատվի այդ հաղորդալարում 10 րոպեի ընթացքում, եթե շղթայում հոսանքի ուժը 3 Ա է:

ρ = 0.017 Օմ⋅մմ²/մ,
L = 2 մ,
S = 1.5մմ²,
t = 10 ր = 600 վ,
I = 3 Ա
R = ρ _* L / S = 0.017 _* 2 / 1.5 = 0.02 Օմ
U = I _* R = 3 _* 0.02 = 0.06 Վ
A = I _* U _* t = 3 _* 0.06 _* 600 = 108 Ջ
Պատ․՝ A = 108 Ջ

6․ Բնակարանի տաքացման համար օգտագործվող 100 Օմ դիմադրություն ունեցող էլեկտրական ջերմատաքացուցիչը  նախատեսված է 3.5 Ա հոսանքի ուժի համար: Որքա՞ն էներգիա կծախսի այդ ջերմատաքացուցիչը 5 ժամ անընդհատ աշխատելու դեպքում:

R=100 Օմ,
I=3.5 Ա,
t= 5 ժ =18000 վ
U = I _* R = 3.5×100 = 350 Վ
A = I _* U _* t= 3.5 x 350 x 18000 = 22050000 Ջ
Պատ․՝ A = 22050000 Ջ

7․ Նկուղում էլեկտրական լամպը մոռացել էին անջատել:
Որքա՞ն աշխատանք էր իզուր կատարվել 10 ժամում, եթե լամպը միացված էր 127 Վ
լարման ցանցին և նրանով անցնող հոսանքի ուժը 0.8 Ա էր:

t=10 ժ=36000 վ,
U=127 Վ,
I=0.8 Ա
A= I _* U _* t = 0.812736000 = 3657600 Ջ
Պատ․՝ A = 3657600 Ջ

8․ 30 Օմ դիմադրություն ունեցող էլեկտրական փոշեկուլը միացրեցին 120 Վ լարման ցանցին: Որքա՞ն աշխատանք կկատարի նրանում հոսանքը 8 րոպեի ընթացքում:

R=30 Օմ,
U=120 Վ,
t=8 ր=480 վ
I = U/R = 120/30 = 4 Ա
A = I _* U _* t = 4 _* 120 _* 480 = 230400 Ջ
Պատ․՝ A = 230400 Ջ

9․ Էլեկտրական մսաղացի տեղեկագրում գրված է 127 Վ և 2.5 Ա: Որքա՞ն է նրա էլեկտրաշաժիչի հզորությունը:

U=127Վ
I=2,5Ա
P=?

P = U x I = 127 x 2,5 = 317,5Վտ

10․ 9 Վ լարման և 1 Ա հոսանքի ուժի դեպքում ռադիոընդունիչի մարտկոցի լիցքավորումը տևեց 1 ժամ:
Որոշե՛ք հոսանքի կատարած աշխատանքը այդ ընթացքում:

U=9 Վ,
I=1 Ա,
t=1 ժ=3600 վ
A = I _* U _* t = 1 _* 9 _* 3600 = 32400 Ջ
Պատ․՝ A = 32400 Ջ